معیشت در زندگی اسلامی
بسم الله الرحمن الرحیم
یکی از مسائل مهمی که باید نظر اسلام و زندگی دینی راجع به آن تبیین شود، بحث مالی و زندگی دنیوی است.
آیا در این زمینه ما قائل به زندگی در زیرزمین های نمور بدون امکانات رفاهی و هشتی که گرو نه است و قرضی که همواره بر گردن است و نان جو خشکی است که باید آن را با زانو شکاند و خورد، هستیم و یا یک زندگی کاملا مرفهانه، با وجود انواع و اقسام امکانات، سرمایه داری و ملاک( به تشدید ل) بودن و سفره های رنگین و مهمانی های میلیونی و...؟
میترسم از آن که بانگ آید روزی
کای بیخبران راه نه آنست و نه این
.
.
.
زمانی که معیار وجود داشته باشد انسان به این اشتباه ها نمی افتد، تطبیق تمام شئون زندگی با دین مهم ترین کاری است که ما باید انجام دهیم.
در اسلام پول داشتن بد و مذموم نیست، دلایا بسیاری برای این قضیه وجود دارد، از آیات و روایات و سیره ائمه و بزرگان می توان دلایل بسیاری آورد که من فقط به یک دلیل بسنده می کنم.
شما ببینید برای دعاهای ماثور ما آثاری ذکر می کنند، این آثار را در خیلی از موارد امامان معصومی که خطا در گفته ی آنان راهی ندارد گفته اند، در بسیاری از دعاها شما به کلیدواژه "افزایش رزق" بر می خورید، البته که رزق معنای عام دارد و همه خیرات و برکات را در بر می گیرد و فقط روزی مادی نیست، اما روزی مادی هم یکی از مصادیق رزق است. خب سوال پیش می آید که اگر بد بوده پس چرا ائمه به ما دعا یاد دادند برای افزایش آن؟ یا گفته اند که زدودن تار عنکبوت های خانه باعث از بین رفتن فقر و افزایش روزی می شود؟ گرفتن ناخن در روز جمعه و ... نیز همین طور.
پس اسلام فقر را نمی پسندد و آن را ترویج نمی کند، البته معنا و مفهوم زهد چیز دیگری است که ان شا الله زمانی در نوشته ی دیگری باید در موردش صحبت کنیم.
اما در مورد پول و مال و نعمت های دنیوی مثل غذا و لباس و خانه و وسایل چند نکته هست که باید رعایت بشود، گفتیم که باید خودمان را به دین تطبیق کنیم، دین می گوید اگر این ها رعایت شد داشتن مال خوب است و اگر رعایت نشود این مال نه تنها هیر نیست که شر است و وبال گردن خواهد شد:
۱. پول دوستی: خداوند با داشتن پول مخالف نیست اما به عنوان نعمتی از نعمات خدا، نه این که مال باعث مستی و فراموشی یاد خدا بشود، مالی که انسان برای به دست آوردن و یا حفظ آن گناهی را انجام بدهد مورد رضایت خداوند نیست و مصداق پول پرستی است.
قُلْ إِن کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَاؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُم مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّىٰ یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ
ﺑﮕﻮ : ﺍﮔﺮ ﭘﺪﺭﺍﻧﺘﺎﻥ ﻭ ﻓﺮﺯﻧﺪﺍﻧﺘﺎﻥ ﻭ ﺑﺮﺍﺩﺭﺍﻧﺘﺎﻥ ﻭ ﻫﻤﺴﺮﺍﻧﺘﺎﻥ ﻭ ﺧﻮﻳﺸﺎﻧﺘﺎﻥ ﻭ ﺍﻣﻮﺍﻟﻰ ﻛﻪ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﻳﺪ ﻭ ﺗﺠﺎﺭﺗﻰ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺑﻰ ﺭﻭﻧﻘﻰ ﻭ ﻛﺴﺎﺩﻯ ﺍﺵ ﻣﻰ ﺗﺮﺳﻴﺪ ﻭ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﻝ ﺧﻮﺵ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﻳﺪ ، ﻧﺰﺩ ﺷﻤﺎ ﺍﺯ ﺧﺪﺍ ﻭ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺵ ﻭ ﺟﻬﺎﺩ ﺩﺭ ﺭﺍﻫﺶ ﻣﺤﺒﻮﺏ ﺗﺮﻧﺪ ، ﭘﺲ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺧﺪﺍ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﻋﺬﺍﺑﺶ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻭﺭﺩ ؛ ﻭ ﺧﺪﺍ ﮔﺮﻭﻩ ﻓﺎﺳﻘﺎﻥ ﺭﺍ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ.
سوره توبه آیه بیست و چهار
ملاک و معیار پول پرستی این است: اگر بین این که تمام اموالمان را بگیرند و این که یک نماز صبحمان قضا بشود و یا یک گناه دیگر انجام دهیم، به انجام گناه تمایل داشتیم نشان از خوی پول پرستی در ماست. البته برای هر کس این یک مقداری دارد و نسبی است. مثلا شاید شما حاضر نباشید برای ده میلیون تومان یک گناه بدهید اما من حاضر باشم، پس آن ده میلیون برای شما بد نیست اما برای من بد است، آن مقداری از پول که ما را از خدا جدا نکند خوب است و مقداری که برایمان محبوب تر از او باشد بد است.
۲. اسراف: استفاده از نعمت های الهی خوب است به شرط این که در آن اسراف نباشد، عدم اسراف به معنای زندگی نکردن نیست، بلکه یک زندگی در حد عرف معمول جامعه و با در نظر گرفتن قوانین شرع مقدس است.
۳. عدم جلال و استکبار: از صفات خاص حضرت پروردگار جلال است، که مختص اوست. طلب جلال و کبریا به دلیل تخصیص این صفت به پروردگار حرام است. پوشیدن لباس به شکلی که بخواهد طلب بزرگی و عظمت در آن باشد و انسان خود را کسی بداند(مثل تاج پادشاهی) حرام است. البته این موارد غالبا با اسراف هم همراه هستند.
۴. عدم تجمل: هنگامی که انسان چیزی را خارج از عرف مصرف کند به آن تجمل می گویند، ملاک این قضیه عرف جامعه است، برای مثال ممکن است کسی بخواهد دستگیره های درهای خانه اش را از طلا بسازد، این تجمل است، چون بسیار خارج از عرف است. هر قدر مصرف از عرف فاصله بگیرد به تجمل نزدیک تر می شود و این یک مسئله نسبی است، البته واضح است که شاید نتوان کاملا مطابق عرف عمل کرد اما عمل حدودی به آن کافی است، در همین حد که باز در عرف نگویند طرف اهل تجمل است، وگرنه خوردن غذای خوب و پوشیدن لباس خوب و داشتن ماشین خوب، عیبی ندارد، به این شرط که به تجمل مطلق نرسد.
۵. نپرداختن دیون شرعی: برخی از احکام مذهب ما به پرداخت دین های شرعی اختصاص دارد مانند خمس، زکات، زکات فطره، نذر، کفاره و ...
اگر در مالی از این حقوق که "حق الناس" هستند وجود داشته باشد استفاده از آن حرام است.
۶. رعایت احکام اسلامی: از نعمت های خداوند می توان استفاده کرد به شرط آن که خداوند آن را برای ما مضر تشخیص نداده باشد، یعنی مباح باشد، برای مثال گوشت خوک حرام است و نمی توان از آن استفاده کرد ولی گوشت گوسفند حلال است.
بعضی از این احکام هستند که باید به آن ها توجه داشت ولی حتی در جامعه مذهبی ممکن است مغفول واقع شود، مثل حرام بودن استفاده از طلا برای مردان و یا حریر برای مردان، هم چنین غذا و یا نوشیدنی را در ظرف طلا خوردن(البته این به تجمل هم مربوط است اما ممکن است جامعه زمانی آن قدر غنی شود که اگر کسی ظرف طلا داشته باشد تجمل حساب نشود(ان شا الله)، اما در آن صورت هم استفاده از ظروف طلا برای خوردنی و آشامیدنی حرام است)
تبذیر هم در این دسته طبقه می شود، یعنی مصرف مال در جایی که غیر شرعی است، این از گناهان کبیره است و معمولا در کنار اسراف قرار می گیرد، اما در اسراف اصل استفاده درست فقط میزان آن بیش از حد لازم است.
۷. بی تفاوت نبودن نسبت به فقرا: انفاق نکردن و به فکر جامعه نبودن نیز از مواردی است که مال را شر می گرداند.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ کَثِیرًا مِّنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَیَأْکُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا یُنفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ
ﺍﻯ ﺍﻫﻞ ﺍﻳﻤﺎﻥ ! ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺑﺴﻴﺎﺭﻯ ﺍﺯ ﻋﺎﻟﻤﺎﻥ ﻳﻬﻮﺩ ﻭ ﺭﺍﻫﺒﺎﻥ ، ﺍﻣﻮﺍﻝ ﻣﺮﺩم ﺭﺍ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ [ ﻭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺗﻰ ﻧﺎﻣﺸﺮﻭﻉ ] ﻣﻰ ﺧﻮﺭﻧﺪ ﻭ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ [ ﻣﺮﺩم ﺭﺍ ] ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺧﺪﺍ ﺑﺎﺯﻣﻰ ﺩﺍﺭﻧﺪ ؛ ﻭ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﻛﻪ ﻃﻠﺎ ﻭ ﻧﻘﺮﻩ ﻣﻰ ﺍﻧﺪﻭﺯﻧﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺧﺪﺍ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻨﺪ ، ﺑﻪ ﻋﺬﺍﺏ ﺩﺭﺩﻧﺎﻛﻰ ﻣﮋﺩﻩ ﺩﻩ.
سوره توبه آیه سی و چهار
انسان هنگامی که در جامعه فقر را مشاهده می کند نباید بی تفاوت باشد چرا که "من اصبح لایهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم"... کسی که دلش برای جامعه نسوزد و برای رفق فقر و محرومیت از آن گامی برندارد چگونه می تواند ادعای مسلمان بودن کند؟
پس انفاق نکردم و صدقه ندادن و کمک نکردن به محرومین از دیگر نکاتی است که اگر در ما وجود داشته باشد، مالی که به دست آورده ایم خیر نیست و شر است.
۸. عدم خود غنی پنداری:
کَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَىٰ
ﺍﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ [ ﻛﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺳﭙﺎﺱ ﮔﺰﺍﺭ ﺑﺎﺷﺪ ] ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺳﺮﻛﺸﻰ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ
أَن رَّآهُ اسْتَغْنَىٰ
ﺑﺮﺍﻯ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻰ ﻧﻴﺎﺯ ﻣﻰ ﭘﻨﺪﺍﺭﺩ.
سوره علق آیات ۶ و ۷
انسان هیچ گاه غنی نمی شود، همیشه نیازمند است، انسان در ذات خودش فقیر است، حتی وجود خودش هم از خودش نیست و برای موجود بودن نیاز به دیگری دارد، چه برسد به چیزهای دیگر.
هر چه به انسان می رسد به چند واسطه می رسد. هر چه هست از خداست و بعد انوار مقدسه اهل بیت واسطه ی همه خیرها هستند، بعد به طریق دیگر وسائطی که در طول این ها قرار دارند یک چیز به ما می رسد، پس انسان در هیچ صورتی غنی نمی شود.
اما یک مشکل وجود دارد و آن این است که انسان با دیدن چیزهایی که به او داده می شود فکر می کند کسی شده و خودش را دارای استقلال می داند، این منجر به سرکشی و طغیان در برابر خدا می شود و او را به کفر و الحاد و قعر جهنم می کشاند.
برای دوری از این رذیله انسان باید فقر خویش را مدام به خود یادآوری کند و از یاد خدا غافل نشود.
پ.ن۱:
غیر از این سرفصل ها( که برخی را به علت اهمیت از دیگری جدا کردم وگرنه میشد بعضی را با هم آورد) اگر چیزی به ذهن مبارکتان رسید نظر بدهید و بگویید.
پ.ن۲:
ممکن است بگویید که رعایت همه این موارد در کنار هم سخت است و امکان پذیر نیست اما خدمتتان عرض می کنم چیزی که خداوند بر همه مردم واجب کرده است، حداقل توان مردم است، پس هر کس با کمترین توان ممکن هم می تواند از پس این کار بربیاید و البته نباید این مسائل را خیلی پیچیده کرد، یک دید کلی و این که حواسمان باشد در اکثر موارد کافی است، نباید در هیچ زمینه ای وسواس و افراط به خرج داد(و البته تفریط).
پ.ن۳:
زندگی الان خود و خانواده ام را با معیارهای بالا مطابقت می دهم، به نظرم مشکلی ندارد، زندگی امروز من و خانواده من با معیارهای بالا می خواند(شاید در موارد اندکی نپسندم و درست ندانم، مثلا این که برخی بعضی از لباس ها را فقط یک بار می پوشند برایم توجیهی ندارد) و ادامه آن از نظر اقتصادی به این شکل را بلامانع می دانم.
پ.ن۴:
انسان می تواند بهترین غذاها را بخورد و بهترین لباس ها را بپوشد ولی خلاف امر خداوند نباشد، زندگی اگر در خانه امام حسین باشد لذت دارد، هم در دنیا هم در آخرت. تفریحش اینطوری بیشتر حال میده، عبادتش حال میده، عشقش حال میده، همسرداریش حال میده، کار کردنش حال میده، همه چیش حال میده.
پ.ن۵:
می خواستم این متن را شب بیست و سوم ماه مبارک بنویسم ولی هی تاخیر شد...
پ.ن۶:
مرسی عزیز
پ.ن۷:
خداوندا به ما رزق حلال همراه با ظرفیت و جنبه آن و معرفت و توانایی انجام وظایفمان عطا کن.
پ.ن۸:
خدایا حال بده، مرسی😚
